به نام خدا
آسیب شناسی نقش دولت در کمک به توسعه نشر کشور در جهان
مجید جعفری اقدم
مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل
کمک به توسعه نشر کشورها در جهان سال هاست که مورد توجه دولت ها می باشد.نوع ،شیوه و اهداف کشورها برای این منظور بسته به رویکرد و نوع نگاه آنها و همچنین بر حسب مقتضیات زمان متفاوت و اشکال مختلفی داشته است.
در ایران اسلامی ما نیز نزدیک به سه دهه است که کمک به توسعه نشر ایران در جهان با اهداف ،رویکردها و اشکال مختلفی مورد توجه و وثوق متولیان فرهنگی بوده است .در برهه ایی از تاریخ گرانسنگ نظام جمهوری اسلامی ایران کمک به حضورر نشر ایران در جهان با هدف تبلیغ آثار مذهبی و انقلابی در عرصه های بین المللی مد نظر متولیان فرهنگی کشور بوده است.از اینرو ناشران عمدتا دولتی یا شبه دولتی مورد حمایت قرار می گرفتند تا کتاب های ایرانی در موضوعات مورد نظر حکومت را به زبان های مختلف ترجمه و چاپ کرده و به روش های مختلف، از جمله ارسال به رایزنی های فرهنگی ایران در خارج یا دیگر موسسات داخلی و خارجی وابسته به دولت و همچنین عرضه و فروش این نوع کتاب ها در نمایشگاه های بین المللی کتاب در کشورهای مختلف ،در معرض توجه و اطلاع مخاطبان خارجی مشخص قرار دهند. در این دوره ناشران خصوصی نقش چندانی نداشتند و کارها به سازمان تبلیغات اسلامی،سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و برخی زیر مجموعه های وزارت ارشاد اسلامی و تعدادی از ناشران خصوصی که از امکانات دولتی بهره مند می شدند،سپرده می شد.
در دولت اصلاحات در کنار این شیوه حمایتی، کمک به ناشران خصوصی و دولتی برای معرفی آثار خود در موضوعات مختلف،در کشورهای دیگر نیز مورد توجه قرار گرفت.از این طریق علاوه از کتاب ها در موضوعات مذهبی،انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، کتاب های زیادی در موضوعات کودک و نوجوان و ادبیات داستانی امکان نمایش و معرفی در رویدادهای بین المللی پیدا کردند. همچنین علاوه از ناشران دولتی و وابسته به دولت عوامل نشر دیگر از جمله ناشران خصوصی،نویسندگان،تصویرگران و آژانس های ادبی امکان حضور در رویدادهای بین المللی را پیدا کردند. در این دوره علاوه از نگاه تبلیغی و ترویجی ،رویکرد کمک به توسعه اقتصاد نشر کشور از طریق ورود به معادلات اقتصاد نشر جهانی مد نظر و مورد توجه متولیان فرهنگی قرار گرفت.اما از آنجا که ایران عضو کنوانسیون برن و معاهده کپی رایت جهانی نبود،اعتقاد و باور چندانی به موفقیت ناشران ایرانی در بازارهای جهانی نشر وجود نداشت،از اینرو تمرکز اصلی به نمایش و معرفی آثار ایرانی در نمایشگاه های بین المللی کتاب معطوف شد.در این دور نیز تولی گری و مدیریت کار در دست موسسات دولتی یا شبه دولتی بود و ناشران خصوصی با حمایت و تحت مدیریت بخش دولتی در نمایشگاه ها و دیگر رویدادها حاضر می شدند.
در دوره بعد از اصلاحات کمک به توسعه نشر کشور در جهان از طرف دولت کمرنگ شد و اعتقاد چندانی نزد متولیان فرهنگی برای حضور بیشتر در بازارهای جهانی وجود نداشت. از طرف دیگر فکر می شد در وضع موجود حضور نشر ایران در جهان صرفا جنبه تبلیغی می تواند داشته باشد که آنهم در مجموعه ماموریت های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزنی های فرهنگی ایران در جهان تعریف می شد. از آنجاییکه وزارت ارشاد اسلامی همچنان می خواست نقشی در این فرآیند داشته باشد تلاش کرد با برپایی غرفه هایی در برخی نمایشگاه های مهم کتاب،نقش خود در فعالیت های بین المللی نشر را حفظ کند. این نوع غرفه ها که با نام غرفه ملی ایران برپا می شد عملا کارآیی لازم را نداشت و به محملی برای دورهمی برخی مدیران وناشران دولتی و خصوصی نورچشمی و مورد وثوق معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و نمایش و فروش برخی آثار نفیس و کتب مذهبی و ایرانشناسی تبدیل شد.
در سال های اخیر توجه به کمک به توسعه نشر کشور در جهان دوباره مورد توجه قرار گرفته است و تلاش می شود حضور نشر ایران در جهان سامان بیشتری پیدا کند. از طرف دیگر سطح آگاهی و نوع نگاه عوامل نشر داخلی برای حضور در بازارهای بین المللی نشر وسعت بیشتری پیدا کرده است و تقاضای بخش خصوصی برای ورود به تعاملات در نشر جهانی از استقبال قابل توجه برخورار شده است. اما متاسفانه از آنجاییکه نوع نگاه و رویکرد متولیان فرهنگی مرتبط با موضوع نشربین الملل کشور با روند رو به بهبود و پیشرفت فرآیند توسعه نشر کشور در جهان نمی تواند همراهی کند و خیلی عقب تر حرکت می کند، ساختار و شاکله موجود برنامه حضور نشر ایران در جهان ،که همچنان توسط بخش دولتی مدیریت می شود و به بخش خصوصی بعنوان سیاه لشکر نگاه می شود، به شدت معیوب ،فشل و تکراری است و نیازمند اصلاح رویکرد ،سیاستگذاری و برنامه ریزی عاجل می باشد.
البته شایان ذکر است در همه این دوره ها، عده ایی از ناشران خصوصی و نویسندگان و تصویرگران فارغ از حمایت های دولتی با هزینه و برنامه خود در نمایشگاه های بین المللی کتاب و دیگر رویدادها شرکت کرده و می کنند، که در مقایسه با آثاری که با حمایت ،کمک و مدیریت دولتی در نمایشگاه ها عرضه می شوند،توفیقات زیادی در همکاری با بازارهای نشر در کشورهای مختلف،بویژه در حوزه مبادلات کپی رایت،داشته اند.
-
شیوه های رایج دولت ها در کشورهای مختلف برای کمک به توسعه نشر بین الملل