امتیازات ورود در مبادلات کپی رایت و ترجمه در اقتصاد نشر جهانی
مجید جعفری اقدم
مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل
در دنیای ارتباطات امروزی و بده و بستان های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اکثر کشورها در فرایند پدیده جهانی سازی که مدام در معرض تاثیر و تاثر فرهنگ های مختلف،بویژه فرهنگ هایی که از قدرت رسانه ایی بالاتری برخوردارند هستند، تلاش می کنند در این فرایند نقشی ایفا کنند تا از طرفی میراث و هویت فرهنگی و تمدنی خود از خطر استحاله در روند جهانی سازی مصون بماند و از طرف دیگر در شکل گیری مولفه های جهانی سازی،بویژه در حوزه فرهنگ ، تاثیر بگذارند و سهمی داشته باشند. یکی از ابزارها و بسترهای مهم در این حوزه فرهنگ مکتوب است که در شاکله کتاب و نشر نمود پیدا می کند. در صنعت نشر جهانی برای مراودات فرهنگی در قالب کتاب موضوع مبادلات کپی رایت و ترجمه بین ناشران از کشورهای مختلف در دهه های اخیر نقش کلیدی بازی می کند و از این طریق کتاب های تولید شده در کشورها و زبان های مختلف در بازارهای کتاب کشورهای دیگر در اختیار مخاطبین در گستره جهانی قرار می گیرد. متولیان و تصمیم سازان فرهنگی در کشورهای مختلف از این محمل برای کمک به ورود و حضور فرهنگ ملی شان از طریق کتاب در بازارهای بین المللی نشر و تقویت تبادلات فرهنگی بهره می جویند و تلاش می کنند با حمایت از ناشرانی که در کشورهای مختلف کتاب های تولید شده در کشورشان را به زبان مقصد ترجمه و نشر می دهند حمایت کنند. این کار اغلب در قالب برنامه های تعریف شده تحت عنوان گرنت اتفاق می افتد. بدین معنی که اگر ناشر خارجی حق رایت کتابی را از ناشر کشور مبدا خریداری و آن را در یک فرایند قانونی و حقوقی رایج در کشورش ترجمه و نشر دهد،در بخشی از هزینه ها مورد حمایت قرار می گیرد. برای اینکه ناشری بتواند یک کتاب خارجی را در کشور خودش به زبان بومی خود ترجمه و نشر دهد باید متحمل هزینه هایی از قبیل حق رایت،ترجمه،چاپ و توزیع شود.از اینرو کشور مبدا با پرداخت بخشی از این هزینه ها به ناشر در کشور مقصد موجب ترغیب او برای ترجمه و نشر کتاب های بیشتر از کشور مبدا و حمایت کننده می شود. بنابراین از این طریق هم ورود کتاب های کشور مبدا به بازارهای نشر در کشورهای دیگر تسهیل می گردد و هم به اقتصاد نشر در کشور مبدا، از طریق درآمدهای حاصل از مبادلات رایت و ترجمه کمک می شود. برای مثال کشور ترکیه در برنامه حمایتی خود تحت عنوان طرح تدا سالانه از ترجمه و نشر نزدیک به ۵۰۰ عنوان کتاب ترکیه ایی در زبان ها و کشورهای مختلف حمایت می کند. در کشور ما هم خوشبختانه این اقدام از چند سال گذشته شروع شده است و از ناشران خارجی در ترجمه و نشر آثار ایرانی در کشورهای مختلف حمایت می شود. ناشران از کشورهای مختلف تلاش می کنند از این حمایت ها بهره مند شوند. ولی این امکان و فرصت اغلب از دایره توجه ناشران ما بیرون مانده و می ماند. تعداد انگشت شماری از ناشران ما توانسته اند با بهره مندی از این فرصت ها کتاب های خارجی را در ایران ترجمه و نشر دهند. آنها اغلب فکر می کنند ما که عضو کپی رایت جهانی نیستیم و مطابق قوانین داخلی می توانیم کتاب های خارجی را بدون خرید کپی رایت و حتی اجازه صاحبان آثار در ایران به فارسی ترجمه و چاپ کنیم چرا خرج اضافی برای خود بتراشیم. آنهایی هم که متقاعد می شوند کپی رایت بخرند نگران این هستند که کتابی که بابتش حق رایت داده اند هیچ چتر حقوقی در ایران ندارد و همکاران دیگرشان براحتی می توانند همان کتاب را با ترجمه دیگر منتشر کنند. اما اگر نگاه جامعی به ترجمه و نشر کتاب خارجی از طریق خرید کپی رایت داشته باشیم،متوجه می شویم که می توان از امتیازات دیگری برخوردار شد که ذیلا به چند مورد اشاره می شود.
الف. تقویت وجهه اخلاقی بازار نشر ایران در بازارهای نشر جهانی اول اینکه با احترام به حق مالکیت دیگران از طریق خرید کپی رایت در بهبود وجهه اخلاقی بازار نشر ایران در جهان کمک می شود. متاسفانه در بین ناشران خارجی این امر شایع شده است که ناشران ایرانی به قواعد و قوانین رایج در اقتصاد بین المللی نشر پایبند نیستند و به مالکیت رایت کتاب های خارجی احترام نمی گذارند.
ب. بهره مندی از حمایت های مالی موجود در کشورهای خارجی(گرنت) ثانیا با خرید کپی رایت کتاب خارجی می توان از حمایت های مالی کشورهای محل تولید کتاب بهره مند شد. معمولا نهادهای حمایت کننده در کشورهای خارجی تا ۱۰ عنوان کتاب از هر ناشر برای ترجمه و نشر آثارشان در کشورهای دیگرحمایت می کنند و مبلغ حمایت شان هم قابل توجه است. ناشر ایرانی می تواند با خرید کپی رایت از چندین کشور ،بویژه کشورهایی که کتاب هایشان متناسب و همسو با ذایقه بازار کتاب ایران هستند ،در هر سال نسبت به درخواست حمایت متقاضی شود. این تصور غلط است که کتاب خارجی خوب فقط آنهایی هستند که در کشورهای اروپایی و انگلیسی زبان منتشر می شوند. شاید این سوال پیش بیاید چرا هزینه رایت بدهیم در حالی که نمی دانیم مشمول حمایت خواهیم شد یا نه. برای رفع این نگرانی می توان اعتبار قراردادهای رایت با طرف های خارجی را منوط کرد به حمایت گرفتن از کشور محل نشر. بدین معنی که حق رایت به شرط گرفتن حمایت مالی از کشور ناشر خارجی پرداخت شود. مبلغ رایج حق رایت معمولا حدود ۲۰۰ دلار برای کتاب های کودک و ۴۰۰ تا ۵۰۰ دلار برای کتاب های بزرگسال است. الباقی بصورت رویالتی (درصدی از پشت جلد به شرط فروش) می شود .حال آنکه مبالغ حمایتی بطور میانگین برای کتاب های کودک تا ۱۰۰۰ دلار و برای کتاب های بزرگسال تا ۳۰۰۰ دلار است. این مبلغ حمایتی برای کمک در هزینه رایت ،ترجمه ، چاپ و توزیع کتاب در کشور مقصد است. لذا نباید اینگونه تصور شود که ۴۰۰ دلار خریدار رایت به ناشر خارجی می دهد در عوض ۳۰۰۰ دلار از دولت آن کشور حمایت می گیرد.
ج. برخورداری از اعتبار حقوقی و تسهیل در ورود به بازارهای بین المللی نشر ثالثا از این طریق می توان اعتبار حقوقی نزد ناشران خارجی پیدا کرد و با آنها وارد همکاری های حرفه ایی دیگر در حوزه نشر شد ،من جمله مبادلات کپی رایت. وقتی کپی رایتی از ناشر خارجی خریده می شود، او راغب می شود به بازار نشر ایران توجه کند و کتاب های ایرانی را برای ترجمه و نشر از طریق خرید کپی رایت در کشور خودش ترجمه و نشر دهد و بدینوسیله ممر جدیدی از درآمد از طریق فروش کپی رایت برای ناشر ایرانی ایجاد شود. کتاب های ایرانی در مقایسه با کتاب ها در بیشتر کشورهای خارجی به جهت موضوع ، محتوا و تصویر قابلیت بیشتری برای حضور در بازارهای نشر جهانی دارند. این تصور غلط که نشر ما قابلیت جهانی شدن ندارد متوجه توانمندی ها و قابلیت های کتاب ایرانی نیست،بلکه بیشتر متوجه عدم مراعات ساز و کار ورود به اقتصاد نشر جهانی و غیر حرفه ایی عمل کردن ما ،چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی است. اکثر ناشران خارجی متوجه قابلیت های نشر ایران و علاقمند به ورود و همکاری با بازار نشر ایران هستند اما متاسفانه بعضی موانع قانونی ، از جمله عدم اعتماد حقوقی به نتیجه مبادلات تجاری با نشر ایران ، و همچنین رفتارهای غیر حرفه ایی عده ایی از عوامل نشر در ایران تصمیم آنها را برای همکاری با نشر ایران سخت می کند.
این که ناشران خارجی متوجه قابلیت نشر ما هستند ادعا و شعار نیست.استقبال و درخواست نزدیک به ۶۰ ناشر خارجی برای ملاقات و مذاکره با آژانس ادبی و ترجمه پل در نمایشگاه امسال فرانکفورت ، که افتخار نمایندگی معرفی و بازاریابی برای فروش رایت بیش از ۵۰ ناشر و نویسنده ایرانی را دارد،دلیل محکمی بر این ادعاست. از طرف دیگر خرید کپی رایت نزدیک به ۱۵۰ عنوان کتاب ایرانی توسط ناشران خارجی از آژانس ادبی پل در یک سال گذشته صحت این ادعا را تقویت می کند.
