مشکلات ترجمه در ایران

مشکلات ترجمه در ایران

مجید جعفری اقدم

مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل

صنعت ترجمه از دیرباز در تعاملات  و تبادلات داشته ها و یافته های فرهنگی ،سیاسی،اجتماعی و اقتصادی بین ملت ها و فرهنگ های مختلف در جهان و در توسعه علم وتمدن سازی رکن مهمی بوده است.با توسعه روابط بین المللی و به ویژه بسط امکانات و فرصت های ارتباطی دامنه استفاده از آن به لایه های دیگر ارتباطات بین المللی در حوزه های مختلف تسری یافته است.

در بهره مندی درست از این امکان ملت ها و فرهنگ ها سعی کردند و می کنند هم با ورود یافته های علمی،فرهنگی و ادبی دیگر فرهنگ ها در غنای داشته های بومی خود بهره ببرند و هم داشته های خود را از طریق ترجمه و نشر آنها به دیگر زبان ها در جهانی کردن و همچنین استفاده در ایجاد و بسط روابط و دیپلماسی فرهنگی خود با دیگر ملت ها استفاده کنند.

در حوزه کتاب و نشر با توجه به توسعه تعاملات اقتصادی نشر بین الملل در قالب مبادلات کپی رایت و ترجمه در دهه های اخیر صنعت ترجمه نقش بیشتری پیدا کرده است.ترجمه در کشور ما  سابقه دیرینه دارد ، ولی رشد و توسعه آن در سیر تحول و مطابقت با نیازهای جامعه علمی و فرهنگی با چالش ها و آسیب هایی روبرو بوده است.

برخی آسیب ها و چالش ها:

۱-کمبود مترجمان حرفه ایی:

ترجمه یک صنعت است و مترجم باید مهارت و دانش ترجمه  از جمله داشتن دانش زبان مبدا ،دانش زبان مقصد و دانش فرهنگی و زمینه ای هر دو زبان را داشته باشد.ترجمه چیزی فراتر از معنی کردن کلمات و جملات است و باید مهارت ترجمه از طریق آموزش و تجربه حاصل شود.متاسفانه مدعی ترجمه در کشور زیاد است ولی مترجم به معنی حرفه ایی آن را کم داریم و دانشگاه ها و مراکز علمی در تربیت مترجمان حرفه ایی توفیق چندانی نداشته اند.

۲-استفاده ابزاری از ترجمه برای اهداف تجاری:

از دیگر مشکلات این حوزه می توان به استفاده ابزاری از ترجمه برای کسب درآمد بیشتر اشاره نمود.بعضی از موسسات نشر در رقابت سخت برای زودتر ترجمه و انتشار برخی کتاب های مهم و پرفروش خارجی و ورود نسخه های فارسی آنها به بازار کتاب ایران، کارهای ترجمه معمولا فاقد وجاهت ادبی و علمی را ارائه می دهند.همچنین برخی از ناشران برای صرفه جویی در هزینه ها از مترجمان غیر حرفه ایی با دست مزدهای پایین استفاده می کنند.رونق بازارهای مکاره ترجمه در میدان انقلاب  و ارائه ترجمه های بازاری با استفاده از نرم افزار ها مصداق دیگری از بهره برداری ابزاری از امکان ترجمه است.

۳- استقبال کمتر افراد علمی و آکادمیک از حرفه ترجمه:

موضوع و معضل دیگر استقبال کمتر عالمان دانشگاهی و آکادمیک از ترجمه به عنوان منبع درآمد است.با اینکه کار ترجمه در مقایسه با تدریس و آموزش کاری بسیار سخت ، با مسئولیت و زمان بر است ولی درآمد آن در مقایسه با تدریس بسیار پایین است،لذا بیشتر آنها ترجیح می دهند وقتشان را بیشتر صرف تدریس یا سایر فعالیت های علمی بکنند.ضمنا رسیدن مترجمان به حق شان در همکاری با بعضی از موسسات نشر مزید علت بر کم انگیزه شدن مترجمان حرفه ایی برای ورود به امر ترجمه شده است.

۴-نبود نهاد متولی ترجمه:

صنعت ترجمه در ایران و افراد درگیر و شاغل در آن به جهت صنفی فاقد انجمن و یا جایگاه نهادی هستند.درست است که در چند سال اخیر انجمن صنفی مترجمان تهران شکل گرفته است، ولی هنوز جامعیت و توانمندی لازم برای دفاع از خواسته ها و نیازهای صنفی اکثر مترجمان را پیدا نکرده است.به جهت ساماندهی  و ارزیابی کیفی متون ترجمه هم همین مشکل موجود است. ما هنوز انجمن علمی مترجمن ایران را نداریم.از این رو بیشتر کتاب های ترجمه و چاپ شده از مشکلات صحت و دقت رنج می برند.این موضوع در حوزه ترجمه کتاب های فارسی به زبان های دیگر بیشتر مشهود است.در ۵ سال اخیر به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی مرکزی با عنوان مرکز ساماندهی ترجمه و نشر در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایجاد شد تا حداقل جریان ترجمه و نشر کتاب ها در موضوع معارف اسلامی و علوم انسانی برای استفاده مخاطبان خارجی را ساماندهی کند که متاسفانه توفیق چندانی حاصل نشده است وآن مرکز وجاهت علمی و قانونی پیدا نکرده است،لذا نقش این مرکز در حد یک موسسه ایی که خود کتاب هایی را ترجمه و نشر کند و یا از ترجمه آنها حمایت کند، تقلیل یافته است.

۵-استفاده از امکان ترجمه بیشتر در ورود دانش و فرهنگ خارجی به داخل:

مشکل دیگر استفاده یک سویه از امکان ترجمه بیشتر در خدمت انتقال دانش ، فرهنگ و ادب  از خارج به داخل است.بدین معنی که ما از ترجمه بیشتر در انتقال کتاب های خارجی،به ویژه از زبان انگلیسی،به زبان فارسی استفاده کرده اییم.البته بعد از انقلاب تلاش هایی برای ترجمه و انتشار کتاب های ایرانی و اسلامی به زبان های خارجی ،بیشتر توسط نهادهای دولتی،انجام گرفته و می گیرد،ولی حقیقت های آماری نشان می دهد که این تلاش ها می تواند خیلی بیشتر از وضع موجود باشد.

۶-معضل موازی کاری:

از آنجاییکه کشور ما عضو کنوانسیون برن(معاهده جهانی کپی رایت ) نیست و کتاب های خارجی در ایران چتر حقوقی ندارن ،لذا مترجمان و ناشران ترجمه های مختلفی را از کتاب های خارجی پرفروش و موفق ارائه می دهند.ترجمه کتاب ها یا با سفارش ناشران به مترجمان انجام می گیرد و یا خود مترجمان کتاب هایی را انتخاب و ترجمه  می کنند و برای انتشار در اختیار ناشران قرار می دهند.

از آنجاییکه منبع و بانک اطلاعات مشخصی وجود ندارد که چه کتاب هایی ترجمه شده و یا در دست ترجمه است،لذا همزمان یک کتاب توسط افراد و موسسات مختلف ترجمه و در بازه های زمانی کوتاه مدت وارد بازار نشر می شوند.از طرف دیگر ترجمه و انتشار بعضی کتاب های خارجی وقتی در داخل مورد استقبال قرار می گیرند ، ناشران دیگر با اندک تغییراتی در متن های ترجمه با اسامی مترجمان مختلف برای کسب درآمد بیشتر منتشر و وارد بازار نشر می کنند.

***