آژانس ادبی چیست؟

آژانس یا بنگاه ادبی نهاد یا موسسه غیر دولتی،فرهنگی و حقوقی متشکل از کارشناسان فرهنگی،ادبی،نشر و حقوقی می باشد.این نوع فعالیت ادبی بعنوان حلقه واسط خلق و تولید اثر در چرخه نشر عمل می کند.به عبارت دیگر،آژانس ادبی از طرف نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت دارد تا آثار آنها را به ناشران در داخل و خارج معرفی و عرضه نماید و آنها را در فروش کپی رایت اثر یا آثارشان کمک کند.

هرآژانس ادبی ازهمکاری عامل های مختلف که کارشناس درتالیف،ترجمه،ویراستاری،نشر،بازاریابی و مسایل حقوقی هستند،بهره می برد.اکثر نویسندگان و مترجمان حرفه ای در کشورهای مختلف برای اینکه ذهن و روحیه لطیف و خلاق خود را درگیر کارها و دغدغه های اجرایی و حقوقی پیچیده چاپ،انتشار و توزیع کتاب نکنند،پی گیری امور مربوطه در ارتباط با اثر یا آثار خود را به آژانس های ادبی می سپارند.از طرف دیگر تعامل با ناشران و دیگر عوامل تولید و توزیع کتاب،زبان گفتگو و ادبیات خاص خود را دارد که بیشتر نویسندگان و مترجمان تخصص و یا حوصله ورود و پی گیری این تعامل و استیفای حق خود را ندارند.ضمنا در بیشتر کشورها ناشران بطور مستقیم با نویسنده یا مترجم رابطه کاری ندارند و فقط از طریق آژانس های ادبی کپی رایت آثار را می خرند.

یک آژانس ادبی بازار نشر و عوامل و ظرفیت های آن را بخوبی می شناسد و منبع موثقی برای ناشران و نویسندگان جهت مشاوره و تعامل کاری و حرفه ای می باشد.او سلیقه و ذائقه مخاطب را می داند و می تواند به ناشران،نویسندگان و مترجمان مشاوره دهد که چه نوع کتاب هایی ،با چه موضوعاتی در بازار روز مخاطب بیشتری دارد.نویسنده یا مترجم در تعامل مستمر با آژانس ادبی می تواند سوژه ها و ایده های جدید و مورد پسند و توجه مخاطبین را شناسایی و در آن موضوعات کتاب تالیف یا ترجمه کند تا آژانس ها و ناشران بیشتری طالب انتشار اثرش باشند.

از طرف دیگر،ناشران با بهره گیری از دانش و شناخت آژانس های ادبی روی انتشار آثاری اقدام و سرمایه گذاری می کنند که بتوانند براحتی کتاب ها را بفروش برسانند.

یک آژانس ادبی نحوه و روش معرفی و عرضه اثر و بازاریابی برای فروش کپی رایت آن را بخوبی می داند.او با استفاده از عوامل و امکانات مختلف از جمله:کامنت نوشتن ادیتور های معروف و شناخته شده بر روی اثر،داشتن رابطه کاری با ناشران در موضوعات مختلف و با قابلیت های متفاوت و عرضه اثر به آنها،اثر تالیف یا ترجمه شده را بصورت فعال و تاثیرگذار در معرض فروش می گذارد.

یک آژانس ادبی به قواعد و قوانین حقوقی مذاکره و عقد قراردادهای انتشار کتاب وارد است.او از طرف نویسنده یا مترجم اثر سعی می کند کپی رایت آنرا به بهترین و بالاترین قیمت به فروش برساند،چرا که هرچه مبلغ قرارداد بیشتر باشد او حق کمیسیون بیشتری عایدش خواهد شد.در ضمن،از آنجائیکه آژانس ادبی مسئول پی گیری اجرای دقیق و کامل مفاد قرارداد است،لذا سعی می کند در تنظیم و رعایت موارد قانونی و حقوقی قرارداد دقت و همیت لازم را داشته باشد.

آژانس های ادبی در بیشتر کشورها به جریان نشر کشور خود و جهان واقفند و سعی می کنند برای توفیق بیشتر،همسو با آن جریان ،خود و مشتریانی را که نمایندگی و وکالت معرفی و فروش کپی رایت آثارشان را دارند،حرکت دهد.حتی در بیشتر کشورها آنها جریان نشر کشور را هدایت و مدیریت می کنند.

نحوه کار آژانس ادبی:

از آنجائیکه بیشتر آژانس های ادبی در سطح بین المللی کار می کنند و از مشتری های مختلف در زبانها و موضوعات متفاوت در تمام کشورها درخواست می پذیرند،امکان دارد بعضی از نویسندگان،مترجمان و ناشران ایرانی که علاقمندند در بازارهای مختلف نشر بین الملل وارد شوند،به این آژانس ها مراجعه نمایند.لذا در ادامه این نوشتار هرچند کوتاه به سیکل کاری آژانس های ادبی می پردازیم.

آژانس های ادبی عموما دو نوع مشتری دارند:نویسندگان و مترجمان به عنوان خالق آثارجهت فروش کپی رایت یا ترجمه اثر خود و ناشران برای خرید کپی رایت.در این تجارت ادبی رابطه مشتری ها با آژانس ها معمولا بدین صورت است که نویسندگان و مترجمان سراغ آژانس و آژانس سراغ ناشران می رود.البته این رابطه همیشه ثابت نیست.هر نویسنده یا مترجمی که بخواهد آژانس ادبی کار معرفی و بازاریابی برای فروش کپی رایت اثرش را متقبل شود،بهتر است اقدامات زیر را انجام دهد:

1-جستجو در فهرست آژانس های ادبی دارای مجوز و یافتن آژانس معتبر،رسمی و متخصص در موضوع مورد نظر در کشور یا کشورهایی که علاقمند است اثرش خریداری و چاپ شود.

2-نوشتن تقاضانامه مختصر و مفید.تقاضانامه معرف اثر شماست،لذا باید دقیق و مشتری پسند نوشته شود.معمولا آژانس های ادبی به تقاضاهایی که طولانی و وقت گیر باشند توجهی نمی کنند.

آژانس ادبی بعد از دریافت تقاضانامه نویسنده و مترجم و یا هر مشتری دیگر آنرا بدقت مطالعه می کند.در صورت تصمیم به پذیرش بازاریابی برای فروش کپی رایت با نویسنده یا مترجم متقاضی تماس گرفته می شود و اطلاعات و جزییات بیشتری در مورد اثر و صاحب آن خواسته می شود.

بعد از دریافت اطلاعات لازم اژانس ادبی یک نمایه و معرفی نامه دقیق و هدفمند برای اثر تهیه می کند.سپس با شناخت کاملی که از بازار نشر و ویژگی های هر کدام از موسسات نشر در داخل و خارج از کشور دارد و با بهره مندی از روابط حرفه ای خود با شبکه ای گسترده ای از ناشران و سایر آژانس ها نسبت به معرفی اثر اقدام می نماید.او بخوبی زبان و قواعد گفتگو با عوامل نشر را می داند و سعی می کند اثر را به بهترین مشتری و با بالاترین قیمت بفروشد،چرا که خود قرار است از ده تا بیست درصد مبلغ قرارداد را بعنوان حق کمیسیون صاحب شود.علاوه از امکان ارتباطی،آژانس از فرصت های دیگری نیز که در اختیار دارد برای جلب توجه مشتری های خرید کپی رایت بهره می برد که از جمله آنها می توان به چکیده نویس های خوب،ادیتورهایی که تاییدیه آنها برای اعتباربخشی اثر شایان اهمیت است،جلسات نقد و بررسی و استفاده از فضاها و فرصت های تبلیغی دیگر اشاره کرد.

بعد از یافتن یک ناشر خوب برای خرید کپی رایت اثر،آژانس ادبی با کمک کارشناسان حقوقی خود که به انواع قراردادهای بازار نشر و مفاد آنها اطلاع واثق دارند،بین صاحب اثر و ناشر قرارداد واگذاری کپی رایت اثر را تنظیم و به امضای طرفین می رساند و تا انقضای وقت قرارداد مسئول پی گیری اجرائی و حقوقی انجام دقیق و کامل مفاد قرارداد می باشد.او در هر مرحله از دریافت مبلغ قرارداد از ناشر ،مطابق توافق انجام گرفته با صاحب اثر،ده الی بیست درصد از مبالغ را به عنوان حق کمیسیون کسر و مابقی را به صاحب اثر پرداخت می نماید.

معمولا آژانس های ادبی سعی می کنند با قراردادهای طولانی مدتی که با نویسندگان و مترجمان می بندند،کار معرفی و بازاریابی آثار نویسندگان و مترجمان معروف را در مدت زمانی طولانی بعهده بگیرند،چرا که با وقت گذاشتن روی فروش اثر یا  آثار یک یا چند نویسنده و کسب موفقیت در فروش آنها،آن نویسنده یا نویسندگان و سبک نوشتاری آنها را در بازار معروف و در فروش آثار بعدی آنها زحمت کمتری متقبل می شوند.از آنجائیکه سعی داریم در این کوتاه نوشته اطلاعات مختصر و مفید راجع به آژانس های ادبی بدهیم،لذا از پرداختن به جزییات کار آنها اجتناب می کنیم.

نقش آژانس ادبی در توسعه نشر بین الملل:

در توسعه نشر بین الملل هر کشوری عناصر و عوامل مختلف نقش دارند که از جمله آنها آژانس های ادبی هستند.دایره فعالیت آژانس های ادبی بیش از آنکه به داخل کشورها محدود شود،فرامرزی و بین المللی است.در اکثر قراردادهای همکاری که آژانس ها با نویسندگان و مترجمان می بندند،نویسنده و آثار او را در جهان معرفی و عرضه می نمایند.در کشورهائی مثل ایران،که عضو هیچکدام از کنوانسیون های بین المللی کپی رایت نیست و آژانس های ادبی سایر کشورها معمولا مراوده کاری با ناشران و نویسندگان ایرانی ندارند،مگر بصورت موردی،نویسندگان ومترجمان و آثار خیلی اندک از آنها در سطح بین المللی مطرح می شوند.استفاده از فعالیت های و اقدامات غیر حرفه ای از قبیل برقراری ارتباط های مستقیم با عوامل نشر بین الملل و همچنین نمایش و عرضه آثار در غرفه های بعضی نمایشگاه های بین المللی،آنهم توسط موسسات دولتی و شبه دولتی،شاید برای نمایش خوب باشد ولی در توسعه نشر بین الملل هیچ کشوری مفید فایده نبوده و نخواهد بود.

یکی از تخصص های ویژه آژانس های ادبی شناخت بازارهای مختلف نشر و قواعد و سازوکارهای آنها در کشورهای مختلف می باشد.آژانس های ادبی با بررسی و احصای سلیقه و ذائقه مخاطبان و ظرفیت  بازارهای نشر و شناسائی و ارزیابی قابلیت و توانمندی ناشران کشورهای مختلف،نسبت به برقراری ارتباط و ورود و حضور در این بازارها برنامه ریزی می کنند.آنها با ایجاد روابط حرفه ای و کاری با عوامل نشر در جهان،آثار نویسندگان و مترجمان کشور خود را در حهان معرفی و عرضه می نمایند و با توفیق در فروش کپی رایت تالیف و ترجمه آثار به نوعی موجبات گسترش دایره مخاطبین آثار مکتوب کشور خود را و توسعه و ارتقائ اقتصاد نشر کشور را فراهم می آورند.از طرف دیگر،آنها با معرفی آثار نویسندگان و مترجمان خود در سایر کشورها و ترجمه و انتشار آنها در اقصی نقاط جهان بسترهای لازم برای جهانگیر شدن فرهنگ و تمدن کشور خود را در قالب کتاب و سایر آثار مکتوب میسر می سازند.

کار اژانس های ادبی فقط معرفی و عرضه آثار کشور خود در سایر کشورها نیست.آنها آثار نویسندگان و مترجمان سایر کشورها را نیز در کشور خود و در جهان معرفی می نمایند.از این طریق آنها به ورود و حضورفرهنگ های سایر ملت ها در کشور خود کمک می کنند و این خود به نوعی موجب ارتقا و غنای فرهنگ مکتوب و به تبع آن رشد و تعالی فرهنگ و تمدن مردم خود نیز می شود.

با توجه به مطالب پیش گفته نقش آژانس ادبی در توسعه نشر بین الملل کشورها تاثیر گذار و مهم است.در کشورهایی مثل ایران که آژانس های ادبی در چرخه نشرشان هیچ گونه حضور و فعالیتی ندارند توسعه بین المللی نشر بصورت یکطرفه اتفاق می افتد.یعنی فرهنگ مکتوب سایر کشورها با ترجمه و چاپ آثار آنها،اغلب بدون اطلاع و اجازه صاحبان آثار،در کشور ما وارد می شود و توفیق نسبی شان در فروش، موضوع تالیف و خلق آثار توسط نویسندگان داخلی را تحت الشعاع قرار می دهد.با مراجعه به سابقه تالیف و چاپ کتاب توسط نویسندگان ایرانی،قبل از فراگیر شدن چاپ کتاب های ترجمه شده،براحتی می توان به سیر نزولی تالیف  و چاپ کتاب های ایرانی در بیشترموضوعات پی برد.

به نظر می رسد نقش آژانس ادبی در توسعه نشر کشورها در جهان بیشتر از نقش آنها در توسعه نشر در داخل کشورهاست.در داخل کشور بدون واسطه آژانس ادبی ارتباط مستقیم بین ناشر و نویسنده برقرار می شود و نویسنده یا مترجم علی رغم میل و روحیه خود،مجبور است به قواعد بازی که معمولا از طرف ناشر تعیین می شود،تن دهد.البته این موضوع در مورد تعداد محدودی از نویسندگان و مترجمان معروف صدق نمی کند.ولی برقراری ارتباط مستقیم نویسنده و مترجم با ناشران خارجی و مطرح شدن آنها و آثارشان در سایر کشورها نیازمند واسطه های بین المللی و شناخته شده،از جمله آژانس های ادبی است.

ضرورت حضورآژانس ادبی در چرخه نشر

قبل از این گفتیم آژانس ادبی یک تشکیلات ثبت شده و رسمی در بیشتر کشورهاست و مشتری های آن به جهت حقوقی و پی گیری مطالبات خود با یک نهاد رسمی و پاسخگو طرف هستند.از این جهت نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت بازاریابی و فروش حق تالیف یا ترجمه اثر یا آثار خود را با اطمینان به آژانس ها می سپارند.

در اینکه آیا میسر شدن امکان فعالیت آژانس های ادبی داخلی و خارجی در کشورمفید فایده توسعه نشر در کشور و در جهان خواهد شد،شاید کم و بیش اتفاق نظر باشد،چرا که تمامی تصمیم سازان و فعالان حوزه نشر کشور مشتاق و ساعی در توسعه فرهنگ مکتوب کشور در جهان و توانمند تر شدن اقتصاد نشر هستند.

نویسندگان،مترجمان و سایر خالقان آثار علاقمندند آثارشان توسط افراد و تشکیلات متخصص و آشنا به قواعد و قوانین بازارهای نشر در سطح ملی و بین المللی معرفی،عرضه و انتشار یابد و آنان فارغ از دغدغه های اجرائی و حقوقی چاپ و توزیع کتاب،فکر و ذهنشان را معطوف تولید و خلق اثر بکنند و همچنین با مشاوره گرفتن از کارشناسان آژانس های ادبی در جریان فکری بازار نشر داخل و خارج قرار بگیرند و به ایده های تازه و مناسب ذائقه مخاطبین دسترسی داشته باشند.از این طریق رابطه آنها با عوامل بازار نشر از رابطه  با یک یا چند ناشر به مجموعه گسترده ای از ناشران ، موسسات نشر و آژانس های ادبی در کشور و جهان گسترش خواهد یافت.

ناشران نیز از وجود و فعالیت آژانس های ادبی به نوعی منتفع خواهند شد.آنها علاقمندند با بهره گیری از تخصص ،ارتباطات و اطلاعات آژانس ها شناخت خود را ازجریان و چرخه نشر در کشور و جهان به روز کنند،روی ایده ها و پروژه هائی سرمایه گذاری کنند که باب سلیقه و ذائقه مخاطب امروزی است،با بازارهای بالقوه  و بالفعل نشر در کشورهای دیگر آشنا و مرتبط شوند و با عوامل و همکاران در حوزه نشر بین المللی مرتبط و رابطه کاری و حرفه ای برقرار کنند.

با تمام امتیازاتی که برای یک آژانس ادبی در توسعه چرخه نشر بر شمردیم،به جهت سوئ استفاده های احتمالی با عنوان آژانس ادبی باید موضوع اجازه به ورود و فعالیت آنها در حوزه نشر کشور با وسواس و توجه زیاد نگاه شود.درست است که آژانس ادبی کار فرهنگی می کند ولی به نوعی واسطه و دلال در اقتصاد نشر می باشد و ممکن است همانند سایر واسطه ها در معاملات اقتصادی دیگر مرتکب سوئ استفاده هائی شود که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-فروش کپی رایت یک اثر به چند ناشر

-فروش کپی رایت اثر یا آثار به زبان و در محدوده جغرافیائی که اجازه آن را از طرف نویسنده یا مترجم ندارد.

-نپرداختن و یا تخلف در پرداخت حق و حقوق نویسنده یا مترجم بعد از دریافت مبلغ قرارداد از ناشر یا ناشران.

-فروش کپی رایت آثار دیگر نویسنده یا مترجم که نمایندگی فروش آنها به آژانس داده نشده است.

و ده ها خلاف دیگر که ذکر آنها از حوصله این مقاله بیرون است.لذا قبل از صدور هر مجوزی برای فعالیت آژانس های ادبی در کشور باید موضوع درجلسات کارشناسی با حضور تصمیم سازان حوزه نشر و کارشناسان حقوقی بررسی و برنامه ریزی شود.

آژانس ادبی و چرخه نشر ایران

با توجه به مطالب پیش گفته شاید سوال شود چرا موضوع آژانس ادبی در جامعه نشر کشورمان بطور جدی مطرح نمی شود و موانع کدام است.آیا از ضرر و آسیبی که از قبل فعالیت آژانس های ادبی شاید متوجه چرخه نشر شود نگرانیم و شاید اصلا ضرورتی احساس نمی شود.

در وضع موجود نشر ایران به نظر می رسد نویسندگی و مترجمی شغل و حرفه  به حساب نمی آید و کمتر کسی از این راه امرار معاش می کند.در حوزه هائی مثل ورزش و سینما وقتی ورزشکار یا هنرپیشه حرفه ای می شود از مدیر برنامه و یا ایجنت برای حمایت و اشاعه خود و برنامه هایش استفاده می کند.اگر نویسنده یا مترجم ما حرفه ای شود حتما نیازمند آژانس ادبی خواهد شد.باید بپذیریم نویسندگی و مترجمی در دنیا کار جنبی و ارزشی و تفریحی نیست ونویسندگی و مترجمی در کشور ما همانند کشورهایی که چرخه نشر فعالی دارند باید تبدیل به حرفه شود.باید این قشر خلاق و تاثیر گذار مورد توجه قرار گیرند و موسساتی از جنس آژانس ادبی در خدمت سرویس دهی به آنها باشند و در داخل و خارج آنها و آثارشان را معرفی و نمایندگی پی گیری مطالباتشان از اقتصاد نشر را داشته باشند.

ناشر ایرانی،که بحق در وانفسای مشکلات چاپ،انتشار و توزیع کتاب زحمات طاقت فرسائی را متحمل می شود،نباید فکر کند شاید وجود آژانس ادبی رابطه مستقیم او را با نویسنده یا مترجم خدشه دار می کند.ِیک آژانس ادبی معتبر و مطمئن می تواند کمک کار و مشاور خوبی برای ناشر باشد و او را به نویسندگان و آثار مختلف،عوامل و همکاران نشر ،بازارهای بین المللی نشر و جریان های مختلف فکری در کشور و حهان مرتبط سازد.

در سال های نه چندان دوربا اهتمامی که از طرف معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توسعه نشر بین الملل صورت گرفت،ایده حمایت از تشکیل و

پا گیری آژانس های ادبی در کشورمطرح شد.در مرحله اول ازبعضی افراد که تمایل به کار در حوزه نشر بین الملل و تا حدودی سابقه فعالیت در این حوزه را داشتند حمایت شد تا در نمابشگاه کتاب فرانکفورت با برپائی غرفه های ویژه معرفی کتاب ها و آثار ایرانی حضور پیدا کنند.در سال بعد آن به آنها اجازه داده شد با یک تیم فرهنگی که میهمان موسسه فرانس ادسون فرانسه بودند ،همراه شوند تا با حوزه نشر فرانسه آشنا شوند.این افراد ،که نویسنده این مطالب نیز جزو آنها بود،در ادامه کار با مشکل ثبت موسسه با عنوان آژانس ادبی شدند.متاسفانه بعضی از این دوستان برخورد کاسبکارانه و رانت خوارانه با موضوع داشتند که کلا سابقه خوشی از شروع و ادامه این نوع فعالیت برجا نماند.

با اینهمه،پیشنهاد می شود وزارت محترم ارشاد با اندیشیدن راهکارهای لازم برای ثبت حقوقی این نوع تشکلات و حمایت ازافرادی که تخصص و علاق ورود به این نوع فعالیت در چرخه نشر کشور را دارند،بستر لازم برای ایجاد کانالی تخصصی برای توسعه نشر در داخل و بویژه در سطح بین المللی را فراهم آورد.