نشر بین الملل  و ناشرایرانی

مجید جعفری اقدم

کارشناس نشر بین الملل و رییس آژانس ادبی و ترجمه پل

manager@pol-ir.com

ما معمولا عادت داریم در آسیب شناسی عدم توفیق نشر ایران در بین الملل فرافکنی کنیم و تقصیر را به گردن دولت و عدم حمایت ها و برنامه ریزی های صحیح او در بازار نشر بین الملل بیاندازیم(که البته دوستان مسئول در ارشاد اسلامی کم بی تقصیر نیستند).ولی عوامل و فاکتورهای دیگر مثل رفتار و عملکرد ناشران محترم ایرانی نیز متاسفانه به این معضل صد چندان افزوده و می افزاید.

در تعریف ناشر گفته اند آن که پروسه تولید،چاپ و توزیع کتاب را مدیریت می کند و موجبات چاپ و انتشار آن را فراهم می آورد.لذا ناشر از وقتی که اثر خلق شده ای توسط نویسنده یا سایر خالقان آثار را با بهره گیری از ادیتورهای حرفه ای خود انتخاب می کند ،تلاش دارد آن اثر را با کمک هیت تحریریه به متنی ویراسته تبدیل کند و سپس توسط ناظر چاپش از طریق موسسات چاپ به شکلی زیبا چاپ نماید و آنگاه برای توزیع(پر معضل ترین مرحله در حلقه نشر) برنامه ریزی نماید.،

ناشرانی که سواد و درکشان از اقتصاد نشر فراتر از مرزهای کشوری که در آن فعالیت می کنند می باشد ،تلاش می کنند در تولید و انتشار کتاب به گستره جغرافیایی و ذائقه مخاطبینش، فراتر از مرزها ،بیاندیشند.چنین ناشرانی معمولا در انتخاب اثر ، تعامل با خالقان آثار،روند چاپ و توزیع استانده های بین المللی را لحاظ می کنند.

بعضی ناشران ایرانی،فارغ از کسب و کار از این راه(که متاسفانه با نگاه محدود فقط به مخاطب داخلی و تولید بعضی از آثار،معمولا برخوردار از حداقل های  کیفیت  در تولید کتاب و با غفلت از ده ها فاکتور دیگر در تولید اثر مورد وثوق و ذائقه ی مخاطب ،کسب و کار چندان موفقی ندارند)،رسالت مهم انتقال و انتشار دانش ایرانی و اسلامی را در داخل و خارج از کشور بر عهده دارد.دنیای نشر از خیلی وقت پیش به این نقطه رسیده است که اگر ناشر فقط مخاطبین خود را در دایره ی تنگ کشور خود تعریف کند  نشر آن کشور به وضعیتی مبتلا می شود، که بیشتر ناشران در کشورمان دچار شده اند .یعنی تیراژ کتاب هایشان به تعدادی افت می کند که در مقایسه با جمعیت بیش از هشتاد میلیون نفری قابل ذکر نمی شود!

پس ناشر ایرانی با حساب و کتاب سرانگشتی به این نتیجه می رسد که به نشر بین الملل و ورود و حضور در آن بیشتر بیاندیشد،حرفه ای فکرکند و عمل نماید.یعنی قواعد بازی را،اگر بلد نیست،یاد بگیرد.البته پاره ای از عوامل موثر در تسهیل و ترغیب او در ورود به بازار نشر بین الملل به مسئولان فرهنگی در حوزه توسعه نشر ایران در جهان مربوط می شود.عواملی همچون پیوستن به کنوانسیون برن و قبول قواعد کپی رایت جهانی،سیاست گذاری و برنامه ریزی جهت کمک به حضور هدفمند کتاب ایران در رویدادهای مختلف فرهنگی و بین المللی از جمله نمایشگاه های کتاب،تعریف بسته های حمایتی(گرنت ها) برای حمایت از عوامل ترجمه،انتشار و توزیع کتاب ایرانی در عرصه های جهانی  و …  که از عهده ی اراده و تصمیم ناشر ایرانی خارج است ولی این همه نقش موثر ناشر ایرانی در توسعه نشر کشور را  باعث نمی شود،همچنین پاره ای از رفتارهای غیرحرفه ای او را در روند کمک به این جریان ملی میهنی  را توجیه نمی نماید.از جمله:

الف)درجه پایبندی به اخلاق اولیه،احترام به حق تالیف و ترجمه کتاب های ناشران دیگر در دیگر کشورها:

آمارهای جدید می گویند بیش از ۶۰ درصد کتاب های چاپ شده در ایران در سال های اخیر را ترجمه کتاب های خارجی متعلق به نویسندگان و ناشران خارجی به زبان فارسی  و چاپ و نشر در ایران تشکیل می دهند.همه می دانیم که ایران عضو کنوانسیون برن و و متعهد و مقید به کپی رایت بین المللی نیست.متاسفانه بعضی ناشران ایرانی از این فرصت برای کاسبی استفاده می کنند.به عبارت یگر هرنوع کتاب خارجی(که قطع یقین مالک معنوی(نویسنده) و مالک مادی(ناشر)،دارد را در رقابتی سخت و تنگاتنگ به زبان فارسی ترجمه و چاپ می کنند.صاحبان اثر خارجی انتظار ندارد که ناشر ایرانی برای ترجمه و چاپ اثرشان به فارسی در ایران حتما باید  کپی رایت آن اثر را بخرد(چرا که می دانند ناشر ایرانی متعهد به این امر نیست) ولی به جهت اخلاق حرفه ای از ناشران محترم ایرانی انتظار دارد حداقل موضوع را به اطلاع  او برساند و از او اجازه بگیرد.ناشر ایرانی باید انصاف دهد که هر کتاب در هر کجای دنیا صاحب و مالکی دارد و او محق است بداند بر سر کتابش در ایران و به زبان فارسی چه اتفاق می افتد.

حال وقتی کتاب ایرانی در نشر بین الملل حضور می یابد و با صرف هزینه های زیادی در نمایشگاه های بین المللی کتاب و سایر رویدادهای فرهنگی و ادبی در خارج از کشور شرکت داده می شود،ناشر ایرانی آن انتظار دارد  از طرف ،ناشران خارجی ،که از کتاب/کتاب هایشان در ایران سوء استفاده می شود،مورد اعتنا و استقبال قرار گیرد و رایت کتاب هایشان توسط آنها خریداری شود! آیا دوستان ناشر وطنی فکر نمی کنند این نوع برخورد با طرف های خارجی توهین به شعورآنهاست.

ب-شرکت و حضور اغلب مطالعه نشده در عرصه های بین المللی نشر:

شرکت در هر نمایشگاه کتاب در عرصه های بین المللی قواعد و استانده های خود را دارد.از جمله آنها می توان به مواردی همچون :شناخت دقیق نمایشگاه و ظرفیت های آن و افرادی که در آن شرکت می کنند،مخاطب سنجی و نیاز سنجی و انتخاب عناوین و آثاری که در آن نمایشگاه خاص مخاطبین بالقوه و بالفعل دارد،ارتباط گیری با طرف های خارجی و تنظیم قرار ملاقات های کاری با آنها در محل نمایشگاه ،تهیه و تدوین کاتالوگ(رایتس گایدها) و بروشورها ازعناوینی که قرار است معرفی شوند و…… .اینکه موسسات نشر و ناشران عزیز ایرانی(بالاخص دولتی) شرکت کننده در نمایشگاه های کتاب خارجی چقدر استانداردهای حضور در نمایشگاه ها را مراعات می کنند را به انصاف در قضاوتشان واگذار می کنیم.

ج-اطلاع و مطالعه عوامل موثر در اقتصاد نشر و بازارهای بین المللی نشر

ناشران و آژانس های ادبی از جمله عوامل محوری در فرآیند تولید کتاب هستند.امروزه تقریبا در هر نمایشگاه بین المللی کتاب بخش مهمی از نمایشگاه به آژآنس های ادبی اختصاص داده می شود.بیشتر ناشران حرفه ایی در کشورها برای اطلاع از روند و رویکردهای موجود در نشر بین الملل و همچنین دسترسی به آثار برتر و مناسب به آژانس های ادبی مراجعه می کنند و یا فرد/افراد (اسکوت) برای هندل کردن  کتاب شان در عرصه نشر بین الملل مراجعه می کنند.موضوعی که برای بیشتر ناشران ایرانی هنوز اهمیت،کارکرد و نقش آنها  در حلقه انتشار کتاب خوب تعریف نشده اند.

با اینهمه خوشبختانه در چند سال اخیر بعضی از ناشران ایرانی سعی می کنند همسو با استانداردهای جهانی نشر عمل کنند و در مواردی  قبل از ترجمه و نشر کتاب در ایران نسبت به خرید کپی رایت یا ترجمه کتاب اقدام می کنند و این رفتار حرفه ایی آنها کمک شایانی در بازسازی چهره مخدوش و نه چندان خوش سابقه ناشران در سطح بین الملل داشته است.

نه راقم این سطرها و نه هیچ کس دیگر منکر همت و پایدارای ناشران محترم ایرانی در روشن نگه داشتن چراغ (هر چند کم سو) بازار نشر در ایران نیستند ولی همه واقف  هستیم که قابلیت های نشر ایران خیلی فراتر آن است که در وضع موجود در عرصه ای بین الملل نشر دیده می شود و نیازمند همتی مضاعف می باشد.

لذا در وضعیت کنونی پیش آمده ،پیشنهاد می شود دوستانی که با عناوین مختلف سعی در کمک به توسعه نشر ایران در عرصه های بین المللی را دارند بهتر است در تعامل با طرف های خارجی نویسنده محور عمل کنند،چرا که خوشبختانه نویسندگان و سایر خالقان آثار ایرانی متهم به سارقان ادبی در نزد  مخاطبان و علاقمند به ترجمه و انتشار آثار ایرانی در دیگر کشورها نشده اند.

تمام