بسمه تعالی

معرفی نشر ایران در جهان:آسیب ها و راهکارها

در چند دهه اخیر فکر ورود و حضور درعرصه های بین المللی نشر از دغدغه های متولیان صنعت نشر ایران بوده و هست.معمولا کشورهائی که در این حوزه فعال هستند و گستره مخاطبین نشر خود را درسطح جهان تعریف می کنند، دو هدف عمده را در سیاست گذاری های خود در اولویت قرار می دهند.هدف اول معرفی تمدن و فرهنگ خود به جهانیان با استفاده از بستر فرهنگ مکتوب و صنعت نشر،و دیگر کسب درآمدهای بیشتر از طریق گسترش دایره مخاطبین و مشتری های آثارشان و بسط بازارهای نشر خود در سایر کشورها می باشد.

اینکه آیا نشر ایران قابلیت حضور و رقابت در عرصه های بین المللی و بازارهای نشر جهانی را دارد یا نه،می تواند سئوال کلیدی برای دست اندرکاران نشر و علاقمندان به معرفی نشر ایران در جهان باشد.این قابلیت هم متوجه محتوای آثار ایرانی و هم متوجه توان اقتصادی صنعت نشر کشور ما می باشد.به جهت محتوا می توان ادعا کرد آثار ایرانی ،بویژه آثار کلاسیک،آثار در موضوع مطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی در مقایسه با آثار بعضی از کشورها که به جهت توان بالای اقتصادی و آشنائی و تسلط به قواعد بازی در بازارهای بین المللی نشر حضور موفقی دارند،از توانمندی بالائی برخوردار است.اما به جهت آشنائی با قواعد و قوانین نشر بین الملل و توان رقابت با غول تبلیغات و اقتصاد نشر در سطح جهانی باید اذعان کنیم در حد و قواره بازارهای بین المللی نیستیم.

از طرف دیگر عضو نبودن ایران در کنوانسیون های بین المللی مربوط به نشر و عدم مراعات کپی رایت آثار کشورهای خارجی و ترجمه و چاپ آنها بدون اطلاع و اجازه صاحبان آنها در ایران ،اعتبارلازم برای برقراری ارتباط های حرفه ای با طرف های خارجی را زیر سئوال می برد.

با این همه،ادعا می کنیم می توان برای ورورد به بازارهای بین المللی نشر برنامه ریزی کرد و علی رغم مشکلات پیش گفته ،راه های ورود به عرصه های بین المللی نشر در وضعیت موجود را جستجو و اقدام کرد.

در ادامه این مقاله موضوعات مربوط به نشربین الملل ایران بررسی ،آسیب شناسی و راه کارهائی ارائه می شود.

مخاطب شناسی:

یکی از مولفه ها موثربرای موفقیت در عرصه های بین المللی نشر موضوع مخاطب شناسی است. آگاهی و اطلاع ازسلیقه و ذائقه مخاطبین هدف و معرفی و عرضه آندسته از آثار ایرانی که مناسب و مورد پسند و علاقه آنها باشد حائز اهمیت می باشد و از عوامل کلیدی موفقیت در حوزه نشر بین الملل به حساب می آید.

در معرفی و عرضه کتاب به مخاطبین خارجی باید با توجه به نوع  و سلیقه مخاطب نوع و نحوه معرفی آثار ایرانی تعریف و تعیین شود.نوع مخاطب و نحوه برخورد و تعامل با آن متنوع است و در مواجه و ایجاد ارتباط با گستره های مختلف مخاطبین  باید راه کارهای متناسب با آنها اتخاذ کرد.بنابراین برای انواع مختلف مخاطبین کتاب های ایرانی در کشورهای مختلف نمی توان از یک نوع روش تعامل و ارتباط استفاده کرد.

با توجه به هزینه های بالای  حضور در نمایشگاه ها و سایر رویدادهای بین المللی نشر در جهان ،اولویت بندی در تعیین مخاطبین هدف  و همچنین استفاده از شیوه های معرفی و عرضه معرفی آثار و تعامل با عوامل نشر بازار هدف حایز اهمیت است.به نظر می رسد بیشتر فعالان نشر بین الملل ایران از شیوه های مختلف ارتباط و تعامل با عوامل نشر بین الملل در دنیا غافل هستند و عمدتا شرکت حضوری و پر هزینه در نمایشگاه های خارجی را آغاز و پایان معرفی آثار می دانند و متاسفانه این شیوه از معرفی و نمایش آثار نیز بدرستی انجام نمی گیردو معمولا هماهنگی قبلی با مخاطبین و عوامل نشر برای تعامل و ارتباطات موثر صورت نمی پذیرد.

با توجه به داشته های غنی اسلامی و ایرانی در فرهنگ مکتوب کشورمان، برای مخاطبین با سلیقه ها و علاقه های متفاوت آثار ارزنده برای عرضه وجود دارد. اگر مخاطب خارجی  را خوب بشناسیم و اثر یا آثار مرتبط با مخاطب را به شیوه های درست معرفی و عرضه نماییم بی شک استقبال مخاطبین خارجی آثار ایرانی، بیش از آنچه دروضعیت کنونی داریم، خواهد بود.اندک آثار ایرانی که در  بازارهای بین المللی نشر توفیق پیدا کرده اند مدیون درست عمل کردن تعدادی از ناشران و نویسندگان ومترجمان ایرانی کاربلد و وارد به قواعد و شرایط حاکم در صنعت توسعه نشر بین الملل می باشد.

نشر ایران مخاطبین و بازارهای بالقوه زیادی در جهان دارد .برای ارتباط و دستیابی به این فرصت ها و امکان ها نیازمند برنامه ریزی برای شناسائی،اولویت بندی،برقراری ارتباط و معرفی آثار متناسب سلیقه و علاقه مخاطبین خارجی هستیم.مطالعه و بررسی برای شناسائی مخاطبین و سلیقه آنها کاری اساسی و بنیادین در توسعه نشر بین الملل هر کشوری می باشد.چرا که اقدامات و فعالیت های بعدی بر اساس نتایج حاصل از این بررسی استوار خواهد بود و اشتباه در این مرحله خسارت های زیادی ،از جمله مالی، را متوجه سرمایه گذاری در این حوزه خواهد کرد.

دایره مشتری کتاب ایرانی گستره وسیعی دارد.به جهت وسعت کار پیشنهاد می شود مطالعه و بررسی از کشورهای اسلامی ، کشورهای همسایه و همچنین کشورهایی که قرابت ها و مشترکات  فرهنگی و دینی زیادی با ما دارند شروع و در مرحله بعدی به سایر کشورهای آسیائی و سپس اروپائی و امریکائی و افریقایی ادامه پیدا کند.

نکته موثر دیگر در بحث مخاطب شناسی شناسایی  و ارتباط حرفه ای با عوامل و حلقه های واسط با مخاطبین خارجی می باشد.این  عوامل می توانندآژانس های ادبی،بخش بین الملل ناشران خارجی،ادیتورها،مترجمان و نویسندگان و هنرمندا ن ایرانی مقیم کشور های خارجی باشند.

متاسفانه به جهت تبعات ناشی از سوئ تبلیغات فرهنگ استعماری حاکم و غالب در جهان نسبت به جمهوری اسلامی ایران از طرفی، و عضو نبودن ایران در کنوانسیون های مختلف بین المللی مربوط به موضوع کپی رایت از طرف دیگر،ارتباط مستقیم و بیواسطه عوامل نشر ایران با همتایان خارجی را دچار مشکل و کندی نموده است.لذا ارتباط با این عوامل با واسطه افراد قابل اطمینان آنها مسیر ارتباط و ورود به بازارهای بین المللی نشر را تسهیل می بخشد.

 ابزار  و بستر های ورود و حضور در نشر بین الملل:

عرصه نشر بین الملل به مانند سایر حوزه های نشر سازوکارها و فاکتورهای خاص خود را داراست.عدم آگاهی از آنها و نداشتن تخصص و تبحر لازم در هر کدام ،حصول به اهداف از پیش تعیین شده برای داشتن حضوری موفق در بازارهای بین المللی نشر را دچار وقفه و شاید ناکامی به کند.هدف گذاری و مخاطب شناسی که بحث آنها پیشتر مطرح شد مقدمه های  لازم و ضروری  قبل از ورود و حضور در فعایت  های اجرائی  نشر بین الملل می باشد.ابزار و بستر های لازم برای حضور در بازارهای بین المللی نشر را شاید بتوان به شرح زیر لیست کرد:

1-ترجمه آثار به زبان یا زبان های بازارهای هدف

2-تهیه و تدوین معرفی نامه های  مناسب در قالب برو شور و کاتالوگ برای معرفی آثار

3-حضور در بخش نمایشگاهی و سایر رویدادهای فرهنگی در نمایشگاه های بین المللی کتاب

4-برنامه ریزی و تنظیم قرار ملاقات های کاری با ناشران،آژانس های ادبی ،مترجمان،ادیتورها و نویسندگان خارجی در نمایشگاه ها و سایر رویدادهای بین المللی مربوط به نشر .

5-کسب اطلاعات لازم در مورد نحوه مذاکره  با طرف های خارجی و آشنائی با تیپ های مختلف قراردا دها و تفاهم نامه های همکاری

6-آشنائی  و احترام به قوانین و معاهده های بین المللی  مربوط به نشر کشورها

7-آشنائی با بازارهای نشر کشورهای مختلف.

معرفی آثار ایرانی در جهان از کانال ترجمه از دیر باز مورد توجه و علاقه نویسندگان و متولیان فرهنگی کشور بوده است.بهره مندی از بستر ترجمه برای برقراری ارتباط بین اندیشمندان و اصحاب قلم و اندیشه کشورمان با دانایان و اندیشه وران جهان اسلام و مسلمانان سایر کشورها و همچنین اندیشمندان کشورهای غربی و اروپایی ،از سابقه تاریخی نسبتا طولانی برخوردار می باشد.

از زمانیکه آثار خارجی از طریق ترجمه به فارسی به بازار نشر ایران راه پیدا کرد و نویسندگان و ناشران ایرانی توانستند با دنیای نشر ارتباط برقرار کنند،فکر ترجمه آثار ایرانی در خارج جزو دغدغه های ایرانیان برای معرفی قابلیت های فرهنگی و ادبی ایران زمین در کشور های دیگر بوده است.

هدف اصلی و اولیه ایرانیان در ترجمه و معرفی آثار ایرانی به زبان های غیر فارسی عمدتا هدفی ارزشی و با نیت معرفی فرهنگ و تمدن غنی ایرانی  و اسلامی به خارجیان بوده است .این هدف بویژه دغدغه اصلی مسئولان و متولیان فرهنگی کشور بوده و می باشد.شاید یکی از آسیب های عمده عدم توفیق نشر ایران در جهان به جهت اقتصادی، سیاست گذاری های مبتنی بر این هدف بوده است.نیت و اهداف تجاری بعد از ورود ناشران برای حضور در بازارهای بین المللی نشر ایجاد شده واین موضوع سابقه چندان طولانی ندارد.

هدف مذکور محدودیت هائی را برای معرفی آثار ایرانی پدید می آورد.اول اینکه موضوع کتابها محدود به موضوعات جدی از جمله ایرانشناسی ،ادبیات و دینی می شود و بیشتر موضوعات عامه پسند،که مخاطبان بیشتری در کشور های دیگر ،از جمله کشورهای غربی و اروپائی،دارند مورد غفلت قرار می گیرند.ثانیا محدوده مخاطبین به جهت تحدید موضوع تنگتر می شود و محدود به کتابخانه ها،کرسی های ایرانشناسی و مراکز آکادمیک و علمی  و اسلام شناسی می گردند و گستره  بزرگ مخاطبین عام و کتابخوان و کتابفروشی ها از دست می روند.

نحوه نمایش و معرفی کتاب ها در رویدادهای بین المللی نشر ،بویژه نمایشگاه های کتاب،ظرافت ها و مهارت های خاصی را دارد.ابزارهای معمول در نمایش ومعرفی آثار عبارتند از ماکت زیبائی از کتاب ،بروشور،کاتالوگ و نمونه ای از هر کتاب.استفاده ازنثر روان،تهیه چکیده و معرفی نامه خوب،ترجمه خوب متن ها همراه با بکارگیری ظرافت های هنری و گرافیکی در تولید هر کدام از ابزار مذکور از لوازم بایسته معرفی آثارمی باشد.

نحوه چیدمان غرفه و حضور کارشناس و یا کارشناسان آشنا به زبان مخاطب و مطلع از قواعد گفتگو  و همچنین اشراف کامل آنها به کتاب هائی که در غرفه به نمایش گذاشته شده اند از دیگر ضرورت های معرفی مناسب آثار در نمایشگاه ها می باشد.

شرکت در رویدادها و نمایشگاه های بین المللی نشر در جهان:

نمایشگاه ها و رویدادهای فرهنگی مرتبط با کتاب و آثار مکتوب ملموس ترین فرصت ها و امکان ها برای حضور فیزیکی و ارتباط رودررو با مخاطب خارجی است.ضمنا امکان تعامل مستقیم با عوامل خلق و تولید و عناصر بازرگانی نشرکشور های خارجی در این فضاها میسر می گردد.کشور های برگزار کننده نمایشگاه های مهم کتاب در دنیا ،هدف عمده از برپائی نمایشگاه های بین المللی را معرفی ظرفیت ها و توانمدیهای نشر کشور خود به جهانیان و جذب مخاطبین خارجی می دانند.کشورهای شرکت کننده نیز این نمایشگاه ها را فرصت مناسبی برای شناخت ویژه صنعت نشر کشور برگزار کننده وایجاد ارتباط موثر با عوامل نشر آن کشور، و همچنین سایر کشور های شرکت کننده در نمایشگاه ها می دانند.

شرکت و حضور در نمایشگاه های بین المللی اگر هدفمند و برای دستیابی  به اهداف از پیش تعیین شده نباشد ،با توجه به هزینه های بالای  شرکت در نمایشگاه های خارجی ،حاصلی جزضرر و زیان مالی برای خود و آبروریزی برای نشر کشور نخواهد داشت.

برای حضور موفق در نمایشگاه های بین المللی کتاب رعایت نکات زیر ضروری می باشد:

الف-مطالعه و بررسی تقویم نمایشگاه های مهم کتاب در جهان و کسب اطلاعات  لازم در مورد محتوا و رویدادها و برنامه های فرهنگی آنها

ب- انتخاب مناسب ترین نمایشگاه یا نمایشگاه ها برای شرکت حداقل شش ماه قبل از برگزاری آنها

ج-انجام مکاتبات لازم برای رزرو غرفه مناسب به جهت فضا و محل و ثبت نام برای حضور دربرنامه های فرهنگی و فعالیت های فوق برنامه

د-انتخاب آثار مناسب مخاطبین خارجی ویژه نمایشگاهی که قرار است در ان شرکت کنیم.

ذ-تهیه و تدارک ابزار و وسایل لازم برای معرفی و نمایش بهتر آثار در نمایشگاه.

ر-انجام مکاتبات لازم با عوامل نشر خارجی شرکت کننده در نمایشگاه برای تنظیم قرار ملاقات ها و دعوت برای بازدید از غرفه

ز-کسب اطلاعات لازم از قوانین و قواعد تجاری و بازرگانی نشر بین الملل

ی-کسب اطلاعات لازم در مورد نحوه مذاکره و گفتگوی حرفه ای با طرف های ملاقات کننده .

نشر دولتی ایران در دو دهه اخیر همه ساله در بیش از بیست نمایشگاه بین المللی شرکت می کند و ناشران خصوصی به جهت هزینه های بالای شرکت در نمایشگاه ها توفیق حضور در چند نمایشگاه محدود را پیدا می کنند.البته بعضی موسسات فرهنگی دولتی،مثل موسسه نمایشگاها وابسته به معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،و موسسات و انجمن های فرهنگی،مثل انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، به نمایندگی از نشر ایران کتاب ها و آثار ایرانی را با اجازه و یا بدون اجازه صاحبان آثار در نمایشگاه ها معرفی می کنند.علی رغم  توسعه  فعالیتها و برنامه های نشر ایران در سطح بین المللی ،متاسفانه به جهت عدم آشنائی لازم و کافی با قواعد بازارهای نشر بین الملل، حضور موفقی در نمایشگاه ها نداشته ایم.

در سال های نه چندان دور دفتر ویژه ای با عنوان دفتر توسعه نشر بین الملل در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد شد تا امور  و فعالیت های مربوط به نشر ایران در سطح بین المللی را مدیریت و ساماندهی کند.اگر چه این دفتر در شروع  کار با استقبال علاقمندان به نشر بین الملل روبرو شد ولی در ادامه کاربنا به دلایل معلوم و نا معلوم دچار کندی و بی برنامه گی گشت.دلیل عمده عدم توفیق چنین فعالیت هائی دولتی بودن آنهاست.در بیشتر کشورهای صاحب نشر بین المللی فعال ،این نوع فعالیت ها توسط نهاد ها و تشکل های مدنی و خصوصی ،البته با حمایت و نظارت دولت اتفاق می افتد.