همراه با برزیل و لهستان، ترکیه به عنوان “پسر طلایی” بازارهای در حال توسعه چاپ و نشر در جهان به حساب می آید. اما علت و دلایل پویایی نشر در ترکیه کدامند؟ ترکیه با جمعیتی بیش از 80 میلیون نفر، بیش از 1700 ناشر، حدود 6000 کتاب فروشی و نزدیک به 150 موزع کتاب دارد. در سال 2015 بیش از 500 میلیون نسخه کتاب در این کشور منتشر شده است که در مقایسه با سال گذشته 4 درصد رشد دارد. اجازه دهید به چند عامل نگاهی بیافکنیم:
کتابفروشی ها
با وجود هزاران کتابفروشی ، تمایل چندانی برای افتتاح کتابفروشی های جدید در بازار نشر ترکیه دیده نمی شود.بسیاری از کتابفروشی های قدیمی به جهت بالا رفتن اجاره مغازه ها بسته شده اند و برخی کتابفروشی های بزرگ به کتابفروشی های کوچک تبدیل شده است. کتابفروشان آنلاین، با ارائه تخفیف های بالا، درآمد کتابفروشی ها را تا حدود زیادی کاهش داده اند و آنها قادر به رقابت با کتابفروشی های آنلاین نیستند.بنابراین کتابفروشی ها حالا به فروش کتاب های پرفروش روی آورده اند تا نیاز به فضا و قفسه بندی بیشتری نداشته باشند.علاوه بر این، کتاب فروشی ها دیگر روی فروش کتاب با موضوعات و ژانرهای مشخص مثل رمان یا کودک و نوجوان تقسیم نمی شوند بلکه هر کتابفروشی انواع مختلف کتاب ها را در معرض فروش قرار می دهند.اکثر کتاب ها با جلد کاغذی چاپ می شوند،الا بعضی کتاب های پرفروش که جلد سخت دارند. با این همه در اجلاس نشر جهانی در فرانکفورت در سال 2015،ترکیه بعنوان یکی از 7 کشور کلیدی در بازارهای نشر جهان شناخته شد.
در ترکیه، کتابفروشی آنلاین “کتاب یوردی” با داشتن 6 الی 10 درصد از بازار خرده فروشی کتاب،یکی از مطرح ترین کتابفروشی های آنلاین در این کشور می باشد.این کتابفروشی با ارائه خدمات حرفه ایی و سریع و دادن تخفیف های روزانه ،به سرعت در حال رشد می باشد.موزعین کتاب در ترکیه هر کدام کتاب های ناشران مشخصی را توزیع می کنند و موزعین بزرگ خود زنجیره فروشگاه های کتاب تاسیس کرده اند.
نویسندگان محلی و واتپد (کتابخانه مجازی با امکان خواندن و درج کتاب های رایگان)
نویسندگان ترک بطور شگفت آوری به واتپد علاقمند شده اند و ناشران ترکیه ایی براحتی می توانند نویسندگان جدید را از واتپد شناسایی کنند. توفیق نویسندگان ترک،بویژه آنهاییکه در موضوعات عمومی(مثل رمان و ،بویژه رمان کودک و نوجوان)می نویسند و آثار خود را در واتپد قرار می دهند،خیلی زیاد هستند.آثار آنها معمولا بعد از چند هفته انتظاردر لیست نویسندگان پرفروش ( bestseller list) توسط ناشرا ن خریداری و چاپ شده و در قفسه کتابفروشی ها قرار می گیرد.
عناوین و ژانرهای پرفروش
به طور کلی، آثارداستانی بهتر از غیرداستانی، و آثار نویسندگان بین المللی بهتر از آثار نویسندگان محلی به فروش می رسند. آثار نویسندگانی همچون جان گرین، سوزان کالینز، جف کینی، جوجو مویس، استفان مایر، جیمز داشنر،خالد حسینی، پائولا هاوکینز و هاروکی موراکامی از فروش بالایی برخوردارند.البته در طول ده سال گذشته برخی از آثار نویسندگان ترک نیز خوانندگان زیادی پیدا کرده اند.از جمله آنها می توان :عقیله عذرا کوهن،اوغور کوشار، ، زولوف لیوانلی و نویسنده جوان ،بشرا کوچوک، را نام برد.
مخاطبین و کتابخوانان
یکی از دلایل موفقیت واتپد در در ترکیه این واقعیت است که بسیاری از خوانندگان در ترکیه کودکان و نوجوانان می باشد. ترکیه دارای جمعیت جوان می باشد و نتیجتا بازار نشر در مسیر برآورده کردن نیاز وخواست های آنها قرار گرفته است.از این رو کتاب های نوشته شده در خصوص بازیکنان فوتبال و خوانندگان و هنرپیشه ها از اقبال بیشتری برخوردارند.جمعیت چند هزار نفری از این مخاطبان در شبکه های اجتماعی فعال هستند و بصورات آنلاین عقاید خود را به اشتراک می گذارند.آنها فقط خریدار کتاب نیستند بلکه نقش مهمی در بازار کتاب دارند.ناشران ترکیه متوجه این موضوع شده و بیشتر آثارشان را فراخور ذائقه و علاقه آنها تولید می کنند.
صنعت نشر فاقد “حافظه سازمانی، شیوه های نوین”
فائق آمدن به این مشکل کار سختی است ،چرا که بازار نشر بیش از آنکه رفاقتی باشد ،رقابتی تخریب گرانه است.ناشران بیشتر از آنکه به فکر کلیت صنعت نشر باشند به فکر منافع خود هستند.این رقابت منفی حتی در خرید کپی رایت از ناشران خارجی نیز دیده می شود.بعضی ناشران برای ممانعت از دسترسی ناشران دیگر به آثار پرفروش و موفق خارجی،کپی رایت آنها را خریده و بدون اینکه برنامه ایی برای چاپ آنها داشته باشند،جلوی نشر آن کتاب ها را در کشور بلوکه می کنند.این موضوع خود نوعی هرج و مرج در بازار نشر ایجاد می کند و باعث می شود ناشران برای پیشی گرفتن از رقبا مبالغ بیشتری بابت کپی رایت آثار خارجی پرداخت نمایند.از طرف دیگر،ناشران خارجی با درک نادرست از اینکه ناشران ترکیه ایی به آثار آنها علاقه ی زیادی نشان می دهند،قیمت ها را بالا می برند.
این مسئله موجب شده است که در دهه گذشته منافع و دریافتی نویسندگان داخلی از ناشران به شدت کاهش یابد. این وضعیت بکش تا زنده بمانی در بازار نشر کلیت این صنعت را به مخاطره انداخته است.برای مثال،بیشتر ناشران هنوز یک تیم قوی و مناسب بازریابی،که لازمه هر نوع فروش است،را ندارند.همچنین آنها از انجام فعالیت های فرهنگی و اجتماعی،از فبیل راه انداختن کمپین های مختلف فرهنگی و ادبی ،که در بازارهای نشر اروپایی رایج است،غافل مانده اند.
سیاست و فروشندگان غیر مجاز کتاب
ناشران ترکیه همیشه در مقابل رویکردهای سیاسی در کشور آسیب پذیرند و فروش کتاب به شدت تحت تاثیر فضای سیاسی کشور می باشد.بروز بحران های سیاسی براحتی موجب رکود در بازار نشر می شود.در دهه های گذشته ،که کشوراز ثبات نسبتا خوبی برخوردار است،این ثبات در بازار نشر نیز تسری پیدا کرده و ناشران تمایلی به ریسک در این بازار ندارند.
تهدید دیگر فروشندگان غیر مجاز می باشند ، که یک مشکل بسیار جدی برای بازار نشر است. اگر چه برای جلوگیری از کارآنها از طرف اتحادیه ناشران ترکیه اقدامات خوبی انجام گرفته،ولی شما براحتی می توانید فروش غیر قانونی کتاب های پرفروش را در دستفروشان کنار خیابان ملاحضه کنید که کتاب ها را با چندین برابر قیمت می فروشند.دولت برای مبارزه با این پدیده سیستم “باندرول” را اجرا کرده است،بدین معنی که هر کتاب فقط با برچسب و لیبلی که از طرف دولت به کتاب داده می شود حق فروش دارد.البته فروشندگان غیر قانونی این برچسب های دولتی را جعل کرده و به کتاب های غیر قانونی خود الصاق می نمایند.راه حل این است که کمپینی برای نخریدن کتاب از دستفروشان و فروشندگان غیر مجاز راه بیافتد.
مشکل دیگر عدم پرداخت درست حق التالیف نویسندگان توسط ناشران می باشد.مطابق بیشتر قراردادهای نشر ،ناشران حق التالیف نویسندگان را به صورت ادونس(پیش پرداخت) و رویالتی(در صد پرداخت به نسبت فروش کتاب) پرداخت می نمایند. فدراسیون ناشران ترکیه در صورت درخواست نویسنده تعداد تیراژ کتاب چاپ شده را در اختیار نویسنده قرار می دهد.اما ناشران می توانند کتاب نویسنده را با باندرول کتاب دیگر چاپ و توزیع نمایند و موزعین نیز از این کار آنها استقبال می کنند،چرا که با تخیف زیادی این نوع کتاب ها را از ناشران خریداری می نمایند.درست است که بازار نشر ترکیه ،بازار خوبی برای ناشران و کتاب های خارجی می باشد،ولی آنها باید با چشم باز وارد این بازار بشوند.
عدم مطابقت کیفیت چاپ و قالب بعضی کتاب های ناشران ایرانی با استانداردهای جهانی:
علی رغم پر محتوا بودن کتاب های ایرانی در مقایسه با کتاب های بیشتر کشورها،قالب و فرمت بیشتر کتاب های ما از استانداردهای چاپ دنیا فاصله دارند.
• راهکار پیشنهادی
علی رغم همه نواقص و کمبودهایی که در راه توسعه بین الملل نشر ایران متذکر شدیم،برخورداری نشر ایران از قابلیت بالای محتوایی،اهمیت تلاش برای جهانی کردن این نشر را نزد متولیان امور فرهنگی ،بویژه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،دو چندان می کند.با توسعه نشر ایران در عرصه های بین المللی علاوه از کمک به معرفی ارزش های اسلامی،انقلاب و ایرانی از طریق فرهنگ مکتوب ،از جهت دیگر با گسترده کردن دامنه مخاطبان کتاب ایران در سراسر جهان به رونق اقتصاد نشر کشورمان می اندیشیم. به شکرانه تلاش و همت عده کمی از عزیزان در حوزه نشر کشور،را ه هایی در این مسیر پیموده شده است و اندوخته ها و تجربیاتی بدست آمده است که اکنون می توان با کانالیزه کردن و ساماندهی امور مربوط به نشر بین الملل ایران در توسعه آن قدهم های بزرگی برداشت. با ایجاد و تاسیس دفتری مستقل با عنوان دفتر توسعه نشر بین الملل ایران و یا تعریف پروژه ای ویژه در یکی از ادارات مرتبط با معاونت فرهنگی می توان به تحقق این هدف ملی کمک کرد. این دفتر می تواند متولی امور مختلفی در گسترش هدفمند نشر ایران در بازارهای بین المللی بشود که ذیلا به چند مورد از آنها اشاره می کنیم.
- اطلاع رسانی:
با مطالعه و شناسایی کتاب هایی که قابلیت عرضه در بازارهای بین المللی را دارند،می توان در قالب کاتالوگ یا ویژه نامه های سالانه این کتاب ها را با استانداردهای بین المللی معرفی کرد.در کشور ژاپن این کار بصورت ماهانه انجام می گیرد - حمایت از ناشران خارجی:
با تدوین آیین نامه ای مشخص می توان از ناشران و مترجمان خارجی که کپی رایت کتاب ایرانی را خریداری می کنند و به زبان های مختلف در سایر کشورها ترجمه و چاپ می نمایند حمایت کرد.در بیشتر کشورها این حمایت در قالب پرداخت حق الزحمه ترجمه و کمک به هزینه کپی رایت انجام می گیرد - حمایت از ناشران داخلی:
با اجاره غرفه ای مناسب در بعضی نمایشگاه های معروف می توان در قالب آئین نامه مشخصی از ناشران،نویسندگان،مترجمان و تصویرگران و همچنین آژانس های ادبی داخلی خواست که بصورت رایگان از این غرفه استفاده کنند و خود به معرفی آثارشان بپردازند نه موسسه نمایشگاه ها یا سایر نهاد دولتی. - تحقیقات و مطالعات کارشناسی:
این دفتر می تواند با مطالعه و تحقیق در بازارهای بین المللی نشر و بازارهای نشر کشورهای مختلف اطلاعات لازم در خصوص این بازارها را در اختیار علاقمندان به حضور در بازارهای بین المللی نشر قرار دهد. - آموزش:
با برگزاری کلاس های آموزشی نشر بین الملل می توان نحوه و ادبیات گفتگو و حضور در بازارهای بین المللی نشر را به ناشران آموزش داد و همچنین با قراردادهای مختلف خرید و فروش کپی رایت آشنا کرد. - تسهیل سازی:
با همکاری با نمایشگاه های مختلف و همچنین در تعامل با عوامل داخلی می توان در ثبت نام،گرفتن غرفه،گرفتن هتل و ویزا و همچنین دادن مشاوره های لازم در داخل و خارج ضمن ترغیب ناشران ایرانی به حضور در بازارهای خارجی، کار را برای آنها آسان ساخت.
